Denizcilik mesleğinde disiplin, güvenliğin ve mürettebatın verimli çalışmasının temelidir.
Ancak bazen denizcilerden görev tanımlarına girmeyen işleri yapmaları istenir — örneğin, limanda üst yapıların boyanması, ambarların temizlenmesi, konteynerlerin boşaltılması veya liman işçilerine yardım edilmesi.
Bu tür faaliyetler resmî olarak Non-Seafarers Work (denizci görevleri dışında yapılan işler) olarak adlandırılır.Peki, meşru bir emir ile sömürü arasındaki sınır nerede başlar?
Bu konuyu uluslararası sözleşmeler ve sendika anlaşmaları temelinde inceleyelim.
1. Non-Seafarers Work Nedir?
ITF (Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu) ve IBF (Uluslararası Müzakere Forumu) toplu iş sözleşmelerine göre,
Non-Seafarers Work, doğası gereği liman işçileri, yükleyiciler veya karadaki personel tarafından yapılması gereken, ancak gemi mürettebatına yaptırılan her türlü iştir.Bu tür çalışmalara şunlar dâhildir:
Limanda yükleme/boşaltma işleri,
Konteynerlerin sabitlenmesi veya çözülmesi (lashing/unlashing),
Yük bağlama, halat değiştirme, olağan görevler dışında güverte işleri,
Armatörün liman işçisi tutmamak için mürettebata yaptırdığı işler.
2. Hukuki Dayanak: Sözleşmeler ve Düzenlemeler Ne Diyor?
a) Denizcilikte Çalışma Sözleşmesi (MLC 2006)
MLC Regulation 2.1 ve Standard A2.1, denizcinin iş tanımının Seafarer’s Employment Agreement (SEA) içinde açıkça belirtilmesini ve görevlerin pozisyon ve yeterlilikle uyumlu olmasını şart koşar.
Yani denizci, sertifikasında veya iş tanımında belirtilmeyen bir işi yapmaya zorlanamaz.
b) ILO No.147 (Ticaret Gemileri Sözleşmesi)
Bu sözleşme, denizcilerin çalışma koşullarının güvenlik, insan onuru ve sözleşmeye uygunluk temelinde düzenlenmesini garanti eder.
Denizciden rızası olmadan “ana görevi dışındaki” bir işin yapılmasının istenmesi, sözleşme ihlalidir.
c) ITF / IBF Toplu İş Sözleşmeleri (CBA)
ITF ve IBF, denizcilerin lashing, unlashing, cargo securing gibi liman işçilerine ait görevleri yapmasını yazılı onay olmadan kesinlikle yasaklar.
IBF Dockers’ Clause adlı standarda göre:
“Mürettebat, yalnızca kara personeli tarafından geleneksel olarak yapılan yük elleçleme veya diğer liman işlerini, olağanüstü durumlar ve sendika onayı olmadıkça yapmakla yükümlü veya teşvik edilemez.”
Bu şu anlama gelir:
Denizciler bu tür işleri yapmaya zorlanamaz.
Armatör talep ederse, sendika veya ITF müfettişinin yazılı onayı gerekir.
Bu işler sadece istisnai durumlarda — örneğin limanda işçi bulunmadığında — yapılabilir.
3. Armatörler Neden Non-Seafarers Work Talep Ediyor?
Asıl neden maliyetleri azaltmaktır.
Liman hizmetleri ve işçi ücretleri yüksek olduğu için bazı şirketler bu giderleri mürettebata yüklemeye çalışır.
Denizcilere genellikle şöyle denir:
“Bu da görevlerinin bir parçası.”
veya
“Hepimiz daha hızlı tahliye için yardımcı olmalıyız.”
Ancak bu tür ifadelerin hiçbir yasal dayanağı yoktur,
eğer görevler sözleşme kapsamını aşıyorsa veya aşırı iş yüküne ve yaralanma riskine yol açıyorsa.
4. Sendikaların ve ITF’in Tutumu
ITF, denizcilerin Non-Seafarers Work yapmasına kesinlikle karşıdır.
2018 yılında ITF, Circular 027/IBF Dockers’ Clause adlı bildiriyi yayımlayarak şunları vurguladı:
Mürettebatın yaptığı her yükleme/boşaltma faaliyeti, toplu sözleşmenin ihlalidir.
Armatör bu işi zorluyorsa, ITF şikâyet ve tazminat talebinde bulunabilir.
Gemi kara listeye alınabilir, şirket para cezası alabilir.
Sendikalar ayrıca denizcilere şu tavsiyede bulunur:
İhlalleri belgeleyin — fotoğraf çekin, tarih ve iş türünü not edin ve mümkünse ITF müfettişine limanda bildirin.
5. Armatörlerin Görüşü ve IBF’in Uzlaşması
Armatörler, kısa süreli sabitleme kontrolü (lashing check) gibi işlerin güverte ekibinin sorumluluklarına dâhil olduğunu savunur.
IBF bu yaklaşımı kısmen kabul eder:
eğer yapılan iş sefer güvenliği içinse ve liman işçilerinin yerine geçmiyorsa, bu kabul edilebilir.
Ancak iş, liman personelinin yerine yapılıyorsa, bu ihlaldir.
6. Bayrak Devletlerinin Uygulamaları
Norveç, Danimarka, Hollanda — sendika onayı olmadan Non-Seafarers Work’ü yasaklar.
Liberya, Panama, Marshall Adaları — mürettebat böyle bir iş yaparsa gemi kayıtlarına yazılı bildirim ister.
Birleşik Krallık ve Man Adası — IBF sözleşmelerini uygular ve ITF denetim mekanizmalarını destekler.
Singapur ve Malta — karada personel bulunmadığında ve fazla mesai ödenmesi şartıyla izin verir.
7. Denizcinin Hakları ve Korunması
Bir denizci, görev tanımına girmeyen bir işi yapmayı reddederse,
ve bunu sözleşme ve sendika hükümlerine dayanarak saygılı bir şekilde ifade ederse, bu disiplin ihlali değildir.Uyuşmazlık durumunda:
Denizci kaptana şikâyette bulunabilir;
Kaptan tepki vermezse, en yakın limanda ITF’e başvurabilir;
Her ihlal belgelendirilebilir ve armatöre ceza uygulanabilir.
Ayrıca MLC 2006, denizcinin aşırı iş yüküne maruz kalmama ve güvenli koşullarda çalışma hakkını güvence altına alır.
8. Sonuç
Bir denizci, sözleşmesinde belirtilen yasal ve güvenli görevleri yerine getirmekle yükümlüdür.
Ancak, liman işçilerine veya kara personeline ait işleri yapmak zorunda değildir.
Sözde Non-Seafarers Work, sadece “gemi içi düzen meselesi” değil,
uluslararası hukuk ve sendika koruması konusudur.IBF Dockers’ Clause ve MLC 2006 kurallarına uymak, armatör ile denizci arasındaki dengeyi korur
ve en önemlisi — onur, adalet ve profesyonel güvenliği sağlar.
