Savaş Bölgeleri ve Yüksek Riskli Alanlar: Kurallar, Tazminatlar ve Denizcilerin Hakları

1. Savaş bölgesi nedir ve neden denizci sözleşmesini etkiler?

Savaş bölgesi (War Risk Area) veya yüksek riskli alan (High-Risk Area), silahlı çatışma, korsanlık, terör saldırısı veya siyasi istikrarsızlık tehdidinin bulunduğu deniz veya kıyı bölgelerini ifade eder.
Bu bölgeler, Lloyd’s Joint War Committee, ITF (Uluslararası Taşımacılar Federasyonu), Nautilus International gibi uluslararası kuruluşlar ve sigorta birlikleri tarafından belirlenir.Bir gemi bu bölgelere girdiğinde, sözleşme koşulları değişir — denizciye ek ödeme, ek sigorta ve güvenlik garantisi sağlanmalıdır.

2. Hukuki çerçeve: MLC 2006, ILO ve ITF standartları

MLC 2006 – Mürettebatın güvenliği ve korunması

Denizcilik Çalışma Sözleşmesi (MLC 2006)’nın A4.3 standardına göre, armatör gemide güvenli bir çalışma ortamı sağlamak ve her türlü riski azaltmakla yükümlüdür.
Bir denizci, sözleşmesinde açıkça belirtilmediği sürece, yazılı onayı olmadan savaş bölgesinde çalışmaya zorlanamaz.

ILO – Çalışma koşulları ve tazminat

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) şu ilkeleri belirler:

• Denizci, hayatını tehlikeye atan koşullarda çalışmayı reddetme hakkına sahiptir.

• Savaş veya yüksek riskli bölgelerde yapılan iş için asgari iki kat ücret (Double Pay) ödenmelidir.

• Şirket, bu dönemde ek hayat ve sağlık sigortası sağlamalıdır.

ITF ve IBF Anlaşmaları

ITF (International Transport Workers’ Federation) ve IBF (International Bargaining Forum), düzenli olarak savaş ve yüksek riskli bölgelerin listesini günceller.
2024 yılı itibarıyla bu listeye Kızıldeniz, Basra Körfezi, Hürmüz Boğazı, Karadeniz (Kırım ve Odesa civarı), Gine Körfezi, Yemen ve Somali açıkları dâhildi.ITF şartlarına göre:

• Mürettebat bölgeye girmeden en az 7 gün önce bilgilendirilmelidir,

• Denizci, cezalandırılmadan reddetme hakkına sahiptir,

• Kabul etmesi hâlinde Double Pay ve en az 208.000 USD tutarında savaş sigortası sağlanmalıdır.

3. Savaş bölgesinde yapılan iş için tazminat türleri

Savaş veya yüksek riskli bölgelerde görev yapan denizciler şu ödemeleri alırlar:

1. Double Pay – gemi bu koordinatlarda kaldığı her gün için maaşın iki katı.

2. War Bonus – aylık maaşın genellikle %5–10’u kadar ek prim.

3. War Risk Insurance – artırılmış hayat ve sağlık sigortası.

4. Repatriation / Evakuasyon masrafları – çatışma riski durumunda tamamen armatör tarafından karşılanır.

4. Uygulama ve sözleşme süreci

Armatör, gemi riskli bölgeye girmeden önce:

• Mürettebatı rotadan ve riskten haberdar etmeli,

• Seçim hakkı tanımalıdır — kabul edip ek ödeme almak veya değiştirilmeyi istemek,

• Ek protokol olarak War Risk Clause düzenlemelidir (koordinatlar, süre ve tazminatlar belirtilir).

Eğer gemi beklenmedik şekilde savaş bölgesine girerse, şirket mürettebatı, sigortacıyı ve bayrak devletini derhal bilgilendirmekle yükümlüdür. Bu bildirim denizcinin tazminat hakkını korur.

5. Reddetme hakkı ve tarafların sorumlulukları

MLC 2006 (A4.3 ve A2.1 standartları)’na göre, bir denizci sözleşmesinde yer almıyorsa savaş bölgesine gitmeyi reddetme hakkına sahiptir.
Bu durumda:

• Reddetme disiplin ihlali sayılmaz,

• Şirket güvenli şekilde repatriasyon (ülkesine dönüş) sağlamalıdır,

• Denizcinin kariyerine olumsuz etki yapmamalıdır.

Eğer denizci onay verirse, bu yazılı şekilde belgelenir ve tüm ödemeler yapılır.

6. Denetim ve sendikal koruma

Uygulama sürecini denetleyen kurumlar:

• ITF müfettişleri,

• Bayrak Devleti ve Liman Devleti Kontrolü,

• Ulusal denizci sendikaları (AMOSUP, SEKO, PRMTU, NUMAST, KORSEA vb.).

Denizciler:

• Seferden önce War Risk Agreement kopyasını isteme,

• Ücret ihlali hâlinde ITF veya sendikaya başvurma,

• Sözleşme bittikten sonra dahi hak talep etme hakkına sahiptir.

7. Güncel gelişmeler: riskli alanların artışı

2022’den sonra yüksek riskli bölgelerin sayısı iki kattan fazla arttı.
2024–2025 itibarıyla en tehlikeli alanlar:

• Karadeniz (Ukrayna, Rusya),

• Kızıldeniz ve Bab el-Mandeb Boğazı (Yemen, Eritre, Sudan),

• Basra Körfezi ve Hürmüz Boğazı,

• Gine Körfezi (korsanlık faaliyetleri).

IBF High Risk Area List her altı ayda bir güncellenir.
Bazen geçici risk bölgeleri belirlenir — burada Double Pay yalnızca belirli koordinatlar ve tarihler için geçerlidir.

8. Sonuç

Savaş veya yüksek riskli bölgelerde çalışmak, sıradan bir görev değil, özel bir hizmet biçimidir — cesaret, disiplin ve adil karşılık gerektirir.
Uluslararası sözleşmeler (MLC, ILO, ITF) hem işverenin hem de mürettebatın haklarını dengelemeyi hedefler.Temel ilke değişmez:

Hiçbir denizci, onayı ve adil tazminat olmadan savaş tehlikesine maruz bırakılmamalıdır.

Bugün denizcilik endüstrisi, dünyanın en riskli denizlerinde bile ticaretin devamını sağlayan denizcilere saygı, koruma ve hak ettikleri ücreti temin etmek için çalışmaktadır.